Kulak Kalıbında Kullanılan Akustik Teknikler Nelerdir?

Kulak kalıbında Ventilasyon, Damping ve Horn etkisini içine alan 3 tip akustik modifikasyon mümkündür.
Ventilasyon ile 1000 Hz ve altındaki frekanslar modifiye edilirken, Damping ile 1000-3000 Hz arasındaki frekanslar, Horn etkisi ile ise 3000 Hz üstündeki frekanslar modifiye edilir. Kulak kalıbında bu modifikasyonların sadece birisi kullanılabileceği gibi üçü birlikte de kullanılabilir.

İşitme Cihazlarında Ventilasyon Etkisi Nedir?

Kulak kalıbında, kanal boyunca boydan boya bir delik açılmasına ventilasyon adı verilmektedir. Dış basınç ile kulak kanalındaki basıncı eşitleyerek “doluluk” hissini önlemek; oklüzyon etkisini azaltmak veya tamamen yok etmek; kulak kanalını havalandırmak, ısınma ve nemlenmeyi önlemek; işitme cihazının yüksek frekans cevabını etkilemeden, 250 Hz- 1kHz aralığında alçak frekanslı seslerin modifiye edilmesi ventilasyonun amacı olarak sıralanabilir.

• Kulak kalıplarında kullanılan Paralel Ventilasyon (Parallel Vent), Çapraz Ventilasyon (Diagonal Vent) ve Harici Ventilasyon (External Vent) olmak üzere üç çeşit ventilasyon tipi vardır.
• Paralel Ventilasyon, pratikte en çok tavsiye edilen ve kullanılan ventilasyon çeşididir. Paralel ventilasyon, yüksek frekansları etkilemeksizin, alçak frekanslı sesleri modifiye etmek için kullanılan etkin bir ventilasyon şeklidir. Ventilasyonun çapı 0.8 mm’den daha az ise frekans cevabı üzerinde etkisi yoktur, sadece statik basıncı dengeleyerek doluluk hissini önler. Ventilasyonun çapı büyüdükçe alçak frekanslar bastırılır.

Ventilasyonun etkisini anlamak için, öncelikle Akustik Kütle (Acoustic Mass) kavramını anlamak gerekir. Ventilasyon içinde hava sütunu olan bir boru gibi düşünebiliriz. Her cisim gibi havanın da bir kütlesi ve dolayısı ile bir ataleti (inertia) vardır. Bu atalet, bir direnç oluşturur. Ventin Sesi iletmesi için, içindeki havanın hareket etmesi gerekir. Bunun için, ataletin yani direncin yenilmesi gerekir. Yüksek frekanslı seslere nazaran, alçak frekanslı seslerin bu ataleti yenmesi daha kolaydır. Akustik kütle, ventilasyonun çapına ve boyuna bağlı olarak değişir ve birimi kg/m4 dür.

• Ventin çapı azalır (daralır) ve boyu uzarsa akustik kütle artar. Bunun tersi olarak; ventin çapı artar (genişler) ve boyu kısalırsa akustik kütle azalır.
  Bunun sonucu olarak; uzun ventilasyonlar sesi, kısa ventilasyonlardan daha az iletir.
  Dar ventilasyonlar ise, geniş ventilasyonlara göre, sesi daha az iletir.
  Kulak kalıbında paralel ventilasyon açmak için yeterli yer olmadığı durumlarda çapraz ventilasyon kullanılır.
  Çapraz ventilasyon, yüksek frekanslı sesleri bir miktar etkileyeceği ve geri besleme oluşturma ihtimali fazla olduğu için tavsiye edilmez. Nadiren de olsa bazen kulak kanalı paralel veya çapraz ventilasyon açılamayacak kadar dar olabilir. Bu durumda kulak kalıbının alt yüzünde kanal boyunca “V” şeklinde bir kanal açılır. Bu tip ventilasyonlar “harici ventilasyon” olarak adlandırılır.

İşitme Cihazlarında Damping Etkisi Nedir?

Damping, 1kHz ila 3kHz arası frekans cevabını daha yumuşak hale getirmek amacıyla, ses iletim yolunun herhangi bir yerine akustik direnç konulmasıdır. Bu akustik dirençlere “damper” adı verilmektedir.

• Damperler, kulak arkası işitme cihazlarında boynuz, tüp veya kulak kalıbının içine yerleştirilir. Dampingin en etkili olduğu durum, damper’in kulak kalıbının içine yerleştirildiği durumdur. Ancak nem ve kulak kiri gibi durumlarda kolayca tıkanabileceği için tavsiye edilmemektedir.
• Uygulamaya bakıldığında damperler en sık boynuzun veya tüpün içerisine yerleştirilir. Birçok işitme cihazı üreticisi yüksek güçlü işitme cihazlarıyla birlikte, içinde damper olan boynuz vermektedirler.
• Damperlar işitme cihazı kullanıcılarına geri besleme olmaksızın daha geniş bir aralıkta ses kontrol imkânı ile daha fazla kullanılabilir kazanç sağlamaktadır.
• En yaygın kullanılan damper çeşitleri, koyun yünü veya topak haline getirilmiş çelik talaşıdır. Koyunyünü, çok eski bir yöntem olup, uygulaması ve yoğunluk kontrolü zor olduğundan dolayı günümüzde pek tercih edilmemektedir.

İşitme Cihazlarında Boynuz(Horn) Etkisi Nedir?

Bir ses kanalının, örneğin bir tüpün, çıkış ucu genişletildiğinde yüksek frekanslı seslerin yoğunluğu artmaktadır. Burada “artmak” ifadesi ile belirtilen, yüksek frekans cevabının daha belirgin hale gelmesidir. Akustikte bu olay “Boynuz Etkisi” (Horn Effect) olarak adlandırılır.

• İşitme cihazı uygulamasında, hastaya yüksek frekanslı sesleri daha iyi duyurmak için kalıp üzerinde boynuz uygulaması yapılabilir. Bu uygulama kulak arkası işitme cihazlarında 3 kHz ve üstü frekanslarda gelen seslerin arttırılmasında etkilidir.
• Yüksek frekanslı sesler konuşmanın anlaşılmasında önemli olduğu için 2 kHz- 5 kHz frekans aralığında birkaç db lik bir yükseliş, konuşmanın anlaşılmasını belirgin bir şekilde arttırır.
• Boynuzun çıkış çapı büyüdükçe yüksek frekanslı sesler daha çok artar. Ancak; bu artış, boynuzun kesim-frekansının (cut-off) üstündeki frekanslarda olur. Kesim frekansının altındaki frekanslarda artış meydana gelmez.
• Boynuz uygulaması birkaç şekilde yapılabilir. Bunlardan birisi kulak kalıbının kanal bölgesini uç tarafa doğru genişletmektir. Bu işlemde kanal uç tarafa doğru bir çan şeklini aldığı için bu uygulamaya “Çan kanal” (belled canal) uygulaması denir.
• Çan kanal uygulamasının etkin olabilmesi için boyunun en az 17mm olması gerekir.
Boynuz uygulamasında bir diğer alternatif ise “Libby Horn” kullanılmasıdır.
Libby Horn, boynuz şeklinde olup, plastikten yapılmaktadır.
• Genel olarak 3mm ve 4mm olmak üzere 2 çeşidi vardır.
• 3 mm Libby Horn, küçük kulak kanalı olan kişilerde ve çocuklarda kullanılır.2 kHz ve üstü frekanslarda yaklaşık 9-10 db kadar artış yapmaktadır.
• 4 mm Libby Horn ise frekans cevabını 8 kHz’e kadar etkiler.

Ters Boynuz (Reverse Horn) Etkisi Nedir?

Bir ses kanalının, örneğin bir tüpün çıkış ucu daraldığında yüksek frekanslı seslerin etkisi azalmaktadır. Bu olay “Ters Boynuz Etkisi” olarak adlandırılır.

Yüksek frekanslara doğru iyileşen (reverse slope) işitme kayıplarında yüksek frekansların azaltılması gerekebilir. Bu durumda ters boynuz uygulaması yapılır.

Kulak Kalıbında Tüpün Etkisi Nedir?

Tüp, kulak kalıbını işitme cihazına bağlayan parçadır. Genelde polivivil klorürden imal edilmiş olup, yumuşak ve şeffaf görünümdedir. Uzun süre kullanıldığında dış etkilerden ve nemden dolayı, yumuşak ve şeffaf yapısı kaybolarak kırılgan ve sert bir hale gelir ve sarı bir renk alır. Bu durumda tüp değiştirilmelidir. Yüksek güçlü işitme cihazlarında geribeslemeyi önlemek için kalın duvarlı tüp kullanılması gerekmektedir. Tüpün boyunun da frekans cevabı üzerinde etkisi bulunmaktadır.