Motion Sickness (Hareket Hastalığı) Nedir?

Hareket hastalığı; hava, deniz veya kara yolculuğu sırasında; araba, tren, asansör, lunapark aleti, salıncak ya da nadiren de olsa at gibi bir hayvan üzerinde seyahat ederken gelişen bir rahatsızlık veya hastalık hissini kapsar.
Benzer semptomlar uzaya çıkış ve dönüş sırasında da ortaya çıkabilir. Hareket hastalığı genellikle halsizlik, baş dönmesi (vertigo olmayan), bulantı ve bazen de kusma ile kendini gösterir. Ancak bu hastalığın ortaya çıkması için gerçek bir hareket şart değildir; hareket algısı da hareket hastalığına neden olabilir.
Bu nedenle, kişi fiziksel olarak hareket etmese de büyük bir hareketli alanı izlerken ya da eğlence parklarında sanal gerçeklik simülasyonlarına katılırken de hareket hastalığı semptomları yaşayabilir.
Bazı yazarlar bu gibi durumlar için ‘sözde hareket hastalığı’ (pseudomotion sickness) veya ‘pseudokinetoz’ terimlerinin kullanılmasını tercih etmektedir.
Bu hastalık, ortaya çıktığı ortama göre; seyahat hastalığı, deniz tutması, araba tutması, uzay hastalığı, simülatör hastalığı, sinerama hastalığı veya siber hastalık olarak da adlandırılabilir.

Motion Sickness (Hareket Hastalığı) Epidemiyolojisi

Hareket hastalığı yaygın bir durumdur. Hemen hemen herkes hayatında en az bir kez hareket hastalığı yaşamıştır. Deniz tutması, hareket hastalığının en yaygın ve kötü biçimidir.
• Hareket hastalığının ana belirtisi olan "bulantı" kelimesi, Yunanca “naus” kelimesinden türetilmiştir; bu da "nautikal" (denizle ilgili) anlamına gelir. Büyük bir gemideki yolcuların %25'ine kadar olan kısmı, okyanus yolculuğunun ilk 2–3 günü içinde hareket hastalığı geliştirir.
• Otomobil tutması insidansı %4'e kadar çıkabilir, özellikle ralli arabası sürenlerde ve arka koltukta oturup kitap okuyanlarda bu daha yaygındır.
• Tren yolculuklarında hareket hastalığı görülme oranı yaklaşık %0,13’tür.
• Basınçlı ticari uçaklarla seyahat edenlerde hareket hastalığı %1'den daha az görülür.
• Öğrenci pilotlarda hareket hastalığı insidansı %10 ila %31 arasında değişir; ancak zamanla deneyim arttıkça bu oran düşer.
• Uzay hastalığı, astronotların ilk 3 günlük görev süresinde %80’ine kadarını etkileyebilir.
Hareket hastalığı, vücuda uygulanan hareketler yeterince yoğun olduğunda herhangi bir bireyde gelişebilir. Ancak, bu hastalığa karşı bireysel duyarlılık önemli ölçüde farklılık gösterir ve bu da gen-çevre etkileşimiyle ilgili olabilir. Bazı bireysel özellikler bu duyarlılıkla ilişkilidir.
• Aynı yaştaki erkeklerle karşılaştırıldığında, kadınlar hareket hastalığına hem daha sık hem de daha şiddetli belirtilerle daha yatkındır.
• Bu bağlamda, hormonal değişiklikler nedeniyle hamile kadınlar hareket hastalığına özellikle duyarlıdır.
• İki yaşın altındaki çocuklarda hareket hastalığı nadirdir. 6–12 yaş arası çocuklar ise en duyarlı gruptur ve en yüksek hassasiyet 9–10 yaş arasında görülür.
• Ergenlik dönemiyle birlikte bu duyarlılık azalır; bu, alışma (habituasyon) nedeniyle olabilir.
• Yetişkinlerde hareket hastalığı daha az görülür ve 50 yaşından sonra nadiren ortaya çıkar.
• Kadınlarda, menopoz dönemine yakın geçici bir artış gözlemlenir; bu yaş grubundaki erkek akranlarına kıyasla daha yüksektir.
• Hareket hastalığı ailesel olabilir. Ebeveynlerden birinin çocuklukta araba tutması öyküsü varsa, çocuğun da bu durumu yaşama olasılığı, hiçbir ebeveynde öykü olmayanlara göre iki kat fazladır.
• Tek yumurta ikizleri, çift yumurta ikizlerine kıyasla araba tutmasına 2,5 kat daha fazla birlikte (eş zamanlı) yakalanırlar; bu da genetik bir yatkınlık olduğunu düşündürmektedir.
• Migren, vertigo ve Meniere hastalığı olan bireylerde hareket hastalığı daha yaygındır.
• Kısa dalga boyundaki ışığa maruz kalmak da duyarlılığı artırır.
• Uyku yoksunluğu hareket hastalığına yatkınlığı artırabilir.
• Öte yandan, dansçılar, ip cambazları, akrobatlar ve iki taraflı iç kulak (labirent) fonksiyon kaybı olan bireylerde hareket hastalığı daha az görülür.
• Sırtüstü yatmak da hareket hastalığına karşı duyarlılığı azaltabilir.

Motion Sickness (Hareket Hastalığı) Klinik Bulguları Nelerdir?

Belirtiler genellikle sinsi bir şekilde başlar ve tipik olarak kışkırtıcı bir olay ya da alışılmadık bir harekete maruz kalma sonrasında ortaya çıkar.
• Başlangıç belirtileri arasında genel rahatsızlık, keyifsizlik, azalmış dikkat, artan halsizlik ve ilgisizlik yer alır. Hareket hastalığının en erken ve en belirgin semptomu bulantıdır – epigastrik rahatsızlık hissinden, kusmanın yaklaştığına dair farkındalığa kadar uzanan hoş olmayan bir duygu gelişir.
• Bulantı, dolu bir mide, fiziksel hastalık, havasız ortam, sigara dumanı, kötü kokular (örneğin kusmuk ya da hidrokarbon kokusu), kusma görüntüsü, korku veya heyecan gibi etkenlerle daha da kötüleşebilir.
• Yaygın diğer belirtiler arasında sık esneme, iç çekme, iştahsızlık, artmış tükürük üretimi, geğirme, baş ağrısı, göz yorgunluğu, bulanık görme, baş dönmesi (vertigo olmadan), uyuklama, mekânsal yönelim bozukluğu, odaklanma ve konsantrasyon güçlüğü, hızlı nefes alıp verme (hiperventilasyon) ve yalnız kalma isteği bulunur.
• Genellikle vücutta sıcaklık hissi ve kötü kokulara karşı artmış hassasiyet görülür.
• Kişi genellikle serin hava arayışına girer, ancak bu rahatlama kısa süreli olur.
• Kişi tetikleyici harekete ya da duruma maruz kalmaya devam ederse, soğuk terleme ve yüz/perioral bölgede solgunluk gelişebilir.
• Hareket hastalığı sırasında kan basıncı belirgin şekilde düşer ve bu, hareket hastalığı olmayan bireylerle karşılaştırıldığında da anlamlıdır. İlk olarak kalp atış hızında artış görülür, ardından bir düşüş yaşanır.
• Eğer tetikleyici hareket durmazsa, semptomlar ani şekilde kötüleşerek öğürmeye ya da kusmaya yol açabilir. Bazı bireyler kusmakta zorlanırken şiddetli şekilde öğürür, bazıları ise kolayca kusar.
Kusma sonrası genellikle geçici bir rahatlama yaşanır, ancak belirtiler yeniden ortaya çıkabilir ve tekrar eden kusma nöbetlerine neden olabilir.

Motion Sickness (Hareket Hastalığı) Tanısı Nasıl Konur?

• Hareket Hastalığına Yatkınlık Anketleri (MSSQ'ler: bazen Hareket Geçmişi Anketleri olarak adlandırılır), bireyin yatkınlığını hızlı bir şekilde değerlendirmeyi sağlar.

Motion Sickness (Hareket Hastalığı) Prognozu

• Genel olarak, prognoz iyidir. Belirtiler, tetikleyici uyaranın durdurulmasından sonra genellikle 72 saat içinde çözülür. Daha önce hareket hastalığı öyküsü olan hastalar, aynı ya da benzer bir ortamda tekrar bu durumu yaşama olasılığına sahiptir.

Sonuç

Hareket hastalığı, seyahat sırasında ve sanal gerçeklik içine dalma sırasında yaygın bir sorundur. Bu durumun, duyusal çelişki ve sinirsel uyumsuzluktan kaynaklandığı düşünülmektedir. Ana belirtiler bulantı ve kusmadır. Diğer ilişkili belirtiler arasında esneme, iç çekme, iştahsızlık, aşırı salivasyon, geğirme, baş ağrısı, baş dönmesi, uyku hali, mekansal yönelim bozukluğu, konsantrasyon güçlüğü, hiperventilasyon, solukluk ve soğuk terleme yer alır. Hareket hastalığı rahatsız edicidir ve hastanın eğlencesi, iş hayatı ve yaşam kalitesi üzerinde olumsuz bir etkisi vardır. Hareket hastalığı tedavi edilmektense önlenmesi daha kolaydır. Davranışsal ve çevresel değişikliklerin (kaçınma, alışma ve hareket uyaranlarının minimize edilmesi) önemi vurgulanamaz. Genel olarak, hareket hastalığına yatkın hastalar için ilaçlar düşünülebilir ve en etkili oldukları durum, davranışsal ve çevresel değişikliklerle kombinasyon halinde kullanıldıklarında elde edilir.